بيماري هاي زنبور عسل

علائم بیماری 

لارو های آلوده معمولا دو روز پس از بسته شدن سر سلولهایش می میرند. این لاروها ابتدا کمی متورم و تمام حجم حجره را پر می کنند بعد از آن چروکیده شده و کم کم سفت میشوند. 

نحوه انتشار 

1- از راه غذای لاروی که آلوده به اسپورهای قارچ شده باشد.

2- اسپورهای چسبیده به سطح شان و دیواره سلول.

بیماری لارو سنگی (Stone brood)

این بیماری نیز قارچی است و توسط قارچی از جنس (Aspergillus) تولید می شود. هم نوزادان و هم حشرات کامل را مبتلا می کند.

علائم بیماری

لاروها و شفیره ها ممکن است در حجرات باز و یا بسته مرده و در داخل حجرات به صورت اجسام مومیائی شده و سخت در می آید. لاروهای آلوده ابتدا کرک دار و سفید رنگ و سپس به قهوه ای روشن و یا زرد متمایل به سبز تبدیل شده و کاملا سخت می شوند.

نحوه انتشار

انتشار این بیماری از یک کلنی به کلنی دیگر از طریق عملیات زنبورداری از جمله جابه جائی شانها ، تغذیه عسل و ادغام كردن كلني ها وغیره از کلنی های آلوده به کلنی های سالم انجام می گیرد.

بیماری لارو کیسه ای (Sac brood)

این بیماری در مرحله لاروی موجب مرگ و میر می شوند. عامل این بیماری ها ویروسی است که در داخل سیتوپلاسم بافتهای گوناگون بدن لاروهای جوان مستقر می شوند.

علائم بیماری

لاروها پس از چند روز مرده و رنگ آن به قهوه ای تیره مبدل می گردد. لاروهای مرده در داخل سلولهای سربسته ابتدا به رنگ روشن در آمده، جلد بدن سفت شده و به علت جمع شدن مایع تغییر جلدی در زیر پوست کیسه ای شکل می شود. و دیگر اینکه ناحیه سر و سینه لارو زودتر تیره رنگ می شود. پس از مردن لاروها اجساد آنها چروکیده و خشک شده و به صورت فلس مانند در مجاورت کف سلول ها قرار می گیرند. 

نحوه انتشار

هر لاروی که توسط ویروس لارو کیسه ای می میرد حدود 1 میلی گرم ویروس تولید می کند که این مقدار برای آلودگی 1000 کلنی کافی است. انتشار این بیماری از سالی به سال دیگر توسط زنبورهای کامل صورت می گیرد. این ویروس در داخل بدن حشرات بالغ می ماند و در غدد شیری آنها جمع می شوند و هنگام تغذیه لاروها توسط این زنبوران باعث انتشار بیماری می شدند.

بیماری فلج مزمن (Chronic bee paralysis C.B.P.V )

علت این بیماری نیز ویروسی می باشد.

علائم بیماری

دارای دو نوع علامت مشخص می باشد:

1- زنبور آلوده به دليل عدم تخليه ي دستگاه گوارش و در نتيجه حالت غیر عادی بال و شکم قادر به پرواز نبوده و اغلب روی زمین می خزند.

2- زنبوران آلوده ای که قادر به پرواز بوده و چون اغلب مورد حمله زنبوران مسن قرار می گیرند موهای خود را از دست می دهند از این رو ظاهرا تیره رنگ می شوند. 

نحوه انتشار

میلیون ها اجسام ویروس را می توان از یک زنبور آلوده استخراج کرد. بیشتر بافتهای بدن از جمله مغز و گره های عصبی آلوده می شوند و شفیره ها در آخرین مرحله رشد مورد حمله قرار می گیرند. به طور کلی می توان گفت توسط مواد دفعی و ترشحی دهان منتشر می شود.تاكنون داروي شيميايي مؤثري معرفي نگرديده است. ولي روشهاي مديريتي تا حد زيادي مؤثر بوده از جمله روشهاي به گزيني .در مشاهدات مربوط به اين بيماري، در كلني هاي داراي ملكه پير (3-4)ساله نسبت به ملكه هاي جوان بيشتر علائم بيماري داشته اند و نيز در كلني هاي قوي تعداد زنبوران آلوده در حد بسيار ناچيزاست.

بیماری نوزما (Nosema disease)

این بیماری بیشتر در کندوهای ضعیف انتشار می یابد. در اثر عواملی مانند نبود غذای کافی در زمستان، طولانی بودن فصل زمستان، پیر شدن ملکه، تغذیه زنبور عسل از باغات سم پاشی شده و ... عامل این بیماری پروتوزو آئی به نام  Nosema apis است.

علائم بیماری

زنبور آلوده هیچ علائمی خارجی از خود نشان نمی دهند. تشخیص این آلودگی تنها با نمونه برداری از مواد دفعی و محتویات بدن زنبور عسل و آزمایشات میکروسکوپی قابل تشخیص است. جدار معده گوارشی زنبور آلوده مورد حمله قرار می گیرد.در آلودگی های شدید معده ی گوارشی تغییر رنگ می دهد .معده زنبوران سالم در حالت طبیعی به رنگ سفید مایل به کهربایی بوده، که در روی آن حلقه های مشخص به چشم می خورد در حالیکه معده ی زنبوران عسل مریض در مراحل آلودگی شدید سفید رنگ و متورم شده و فاقد حلقه های مشخص می باشد.

نحوه انتشار

عامل این بیماری توسط عسل آلوده، غارتگری کندوها، نقل و انتقال بین کندوها، خرید و فروش کندوی آلوده و ملکه، آب مدفوع زنبوران بیمار و ... انتشار می یابد.

بیماری آمیبی زنبور عسل (Amoeba disease) 

این بیماری عمدتا حشرات بالغ کارگر زنبور عسل را مبتلا می سازد و بر حسب میزان آلودگی خسارت نسبتا زیادی را در بر دارد. عامل این بیماری یک پروتوزوآ بنام (Malpighamba mellificae ) است که به اندامهای تنفسی زنبور عسل یعنی لوله های مالپیگی حمله می کند و آنها را از بین می برد.

علائم بیماری 

چون دستگاه دفعی زنبور مورد حمله قرار گرفته است، کارگران معمولا رفتار و فعالیت طبیعی ندارند و تشخیص قطعی این بیماری از طریق آزمایشات مواد دفعی انجام می گیرد. 

نحوه انتشار

چون زنبور های بیمار مواد دفعی خود را بر روی قابها ، شانها و داخل کندو می ریزند و زنبوران دیگر در حین تمیز کردن آلوده شده و باعث انتشار بیماری می شوند. 

بیماری لوک آمریکائی (American foul brood) (AFB)

عامل این بیماری باسیلوس لاروا می باشد. لاروها با تغذیه اسپورها در غذایشان متعفن می شوند. اسپورها در روده لاروها فعال شده و به حالت باسیلی یا میله ای شکل تبدیل می شود. در این حالت روده را سوراخ نموده و به همولنف لارو داخل می شوند.

علائم بیماری

در زنبوران چرارو تنبلي و بيحالي مشاهده ميشود و در ابتداي آلودگي جلوي دريچه ي پرواز از سلولهاي باز يا بسته لاروهاي آلوده ي خشك نشده ي تيره رنگ بيرون ريخته شده است. لاروها پیش از اینکه شروع به تنیدن پیله کنند، مرده و به پشت خوابیده و سرشان به طرف بیرون حجره می باشد. این حالت اغلب پیش از شفیرگی دیده می شود ولی گاهها شفیره ها نیز می میرند. لاروهای مرده فاسد گردیده و رنگشان قهوه ای می شود. بوی سریشم ماهی از آنها به مشام می رسدو لاروها حالت نخی مانند پیدا می کنند وبعد از 1 ماه لاروها خشک شده و به صورت پوسته محکم به جدار حجره می چسبند.

نحوه انتشار

به دو روش عفونت منتشر می شود.

1-   8 تا 19 درصد لاروها در داخل حجراتی که آلودگی قبلی داشته اند پرورش داده می شوند که در نتیجه خودشان نیز متعفن می گردند.

2- زنبوران نظافتچی حین پاک کردن حجرات اسپورها را وارد زنجیره غذائی لاروها می کنند. 

بيماري لوك اروپايي (European foul brood)

عامل اين بيماري باكتري بنام Melissococcus pluton است كه نسبت به مواد ضد عفوني كننده و شرايط محيطي بسيار مقاوم بوده و در عسل تا يكسال و در روده تا 3سال زنده ميماند.اين باكتري بر خلاف لوك آمريكايي توليد اسپور نمي كند .از طريق مواد غذايي وارد معده مي گردد و سپس تكثير مي يابد و تقريبا با توجه به رشد سريع حجم زيادي از معده را اشغال ميكند و نيز به خون يا حفره ي بدن منتقل نمي شود.به دليل تغذيه ي بالا ،موجب سوء تغذيه ي لاروها و مرگ آنها ميشود.

علائم بيماري

برخي از مهمترين علائم بدين شرح مي باشند:

 1- لاروهاي سنين 3-4 روزگي آلوده مي گردند.

 2- 90 درصد مرگ ومير در سلول ها يسر بسته رؤيت ميشود.

 3- رنگ لاروهاي مرده از سفيد به زرد كهربايي ،قهوه اي و نهايتا سياه تبديل مي شوند.

 4- لاروهاي آلوده درون سلول خاصيت چسبندگي كمتري به خود ميگيرند و كارگران سلولهاي خشكيده را براحتي تميز مي كنند.

 5- تخمريزي حالت يكدستي ندارد.

نحوه انتشار

 1- در اثر پديده ي drift يا گمشدگي زنبوران چرارو

 2- بچه دهي و غارت

3- جابه جايي قابها

4- كوچ كندو ها

5- ادغام كندوهاي ضعيف

6- استفاده از عسلهاي آلوده 

بیماریهای غیر میکروبی

اسهال غیر میکروبی (Dysentery)

در زنبورداری، دفع مواد زائد بر روی قابها را اسهال می گویند. وقتی دفع بیش از اندازه باشد باعث مرگ کلونی می شود. وجود رطوبت زیاد در داخل کندو، تغذیه کندو با عسل رقیق در پائیز و بازدید کندو در زمستان عامل اصلی این بیماری است. 

سرما خوردگی نوزادان (Chilled brood)

معمولا در اوائل بهار از طرق گوناگون اتفاق می افتد، از جمله عدم توجه زنبوردار بی تجربه به مسائل مدیریت صحیح زنبورداری و باز نمودن بی موقع کلنی ها و يا قرار دادن شانهاي حاوي نوزادان،خارج از كندو در خلال بازديدها ،ايجاد ميشود.

گرما زدگی نوزادان (Overheated brood) 

اگر در تابستان که دمای اطراف کلنی به 40 درجه سانتیگراد برسد و زنبوران به علل گوناگون از جمله عدم وجود جمعیت کافی در کندو نتوانند هوای داخل کندو را از نظر دما و رطوبت تعدیل نمایند،ديده ميشود.در موقع ظهر تحت اين شرايط زنبوران دسته جمعي از كندوها خارج شده ودر سطح سايه روي علفها جمع ميشوند ،ودر ساعت غروب به كندوهايشان بر ميگردند. در شرايط كوچ به مسافتهاي طولاني و عدم جريان هواي كافي نيز حرارت داخلي كندو بالا ميرود و مرگهاي دسته جمعي زنبوران بالغ ديده ميشود. با استقرار كندوها در مناطق سقف دار و يا زير درختان ميتوان از اين پديده پيشگيري كرد. 

بیماری گندیدگی یا فاسد شدگی نوزادان (Addled brood)

لاروهای سن پیش شفیرگی در داخل سلول های سربسته شده، مرده و جسم آنها فاسد و گندیده شده به نظر می رسد. در پوش چنین شفیره هائی سوراخ شده، مرطوب و فرو رفته دیده می شود و تقریبا علائم لوک آمریکائی را نشان می دهد ولی حالت نخی شدن را ندارد. علت این بیماری را نواقص ژنتیکی در تخم دانسته اند. 

کنه ها (Mites)

کنه ها جزو بندپایان اند و از نظر برخی خصوصیات به حشرات شبیه اند. بیشتر کنه ها دارای چهار جفت پا هستند در حالیکه حشرات 3 جفت پا دارند. کنه ها دو نوع اند:

1- کنه آکارین یا کنه انگل لوله های تنفسی زنبور عسل(Acarapis woodi):

این کنه در داخل لوله های بزرگ تنفسی زندگی و از خون زنبور عسل تغذیه می نماید. 

علائم:

وقتی زنبوري آلوده شود ،هیچگونه علائمی ندارد جز اینکه لوله های تنفسی ،بخصوص لوله تنفسی سینه اول تیره می شود تا اینکه این لوله ها ترد و شکننده تر از سالمها می شوند.

نحوه انتشار: 

وقتی کنهاي از لوله تنفسی زنبوری خارج شود به روی بدن زنبوران دیگر حركت ميكند و به موهای این زنبوران می چسبد که این امرباعث انتشار می شود.

2- کنه واروآ (Varroa)

مهمترین انگل زنبور عسل در صنعت زنبورداری می باشد. میزبان اصلی این کنه زنبور عسل هندی(Apis cerana) است ولی روی زنبور عسل معمولی هم فعالیت کند. کنه برای تغذیه از خون زنبور بخشهای نرم بدن را انتخاب می کند. برای این منظور اغلب در بین حلقه های بدن به خصوص حلقه اول، بین سر و سینه و بین شکم و سینه قرار گرفته و با فرو کردن قطعات دهان خود از خون زنبور تغذیه می کند. در اثر این تغذیه زنبور ممکن است زیاد لطمه نبیند ولی ایجاد زخم باعث نفوذ موجودات ذره بینی به داخل بدن شده و عفونت ایجاد می کند لازم به ذکر است که شدت آلودگی معمولا روی لاروها و شفیره های زنبور های نر بیشتر می باشد. 

علائم :

کنه واروآ را می توان از خصوصیات ظاهریش تشخیص داد ولی این در حالی است که کلنی چند سال آلودگی ابتدائی را طی کرده باشد. تشخیص همیشه باید ابتدای کار باشد تا کندو ضعیف نشود و بتوان راحت تر درمان را شروع کرد. برخی زنبوردارها ممکن است کنه واروآ را با شپش زنبور عسل که از نظر ظاهر و اندازه شبیه اند اشتباه گیرند.

باید توجه داشت که شپش زنبور عسل جز حشرات بوده و شش پا دارد ولی کنه واروآ جزو عنکبوتیان می باشد و چهار جفت پا دارد.

نحوه انتشار:

در اثر حرکت کنه و تغذیه زنبوران از هم و برخوردشان با هم و همین طور غارت شدن کندوها، معمولا کنه ها منتشر می شوند.

حشرات بعنوان آفات زنبور عسل

پروانه موم خوار(Wax moth)

مهمترین حشره و آفت زنبور عسل پروانه موم خوار است.حشره کامل پروانه ای است قهوه ای رنگ یا کمی متمایل به خاکستری که، با بالهای باز حدود 20- 16 میلیمتر عرض دارد. حشره کامل در حال استراحت بالها را روی زمین قرار داده و ممکن است در داخل یا خارج کندو دیده شود. پروانه در حالت عادی چندان فعالیت ندارد ولی اگر با دست لمس شود ابتدا به سرعت دویده و سعی می کند خود را مخفی کند و یا پرواز کند. پروانه ماده یک هفته بعد از تولد با نر جفت گیری می کند. هر ماده می تواند در حدود 500 عدد تخم بگذارد. تخم بسیار کوچک و سفید رنگ است. تخم در درجه حرارت بالا،در عرض یک هفته و در درجه حرارت پائین در عرض یک یا دو ماه به حشره ي كامل تبديل ميشود.

نحوه خسارت و اهمیت اقتصادی

لارو پروانه پس از متولد شدن از تخم، به درون قابهای مومی وارد می شوند. بعد از مدتی در داخل قابها تونلهای ابریشمی سفید رنگ جهت تغذیه ایجاد می کند. بیشتر از قسمت وسط شان یعنی از پایه های مابین سلولهای جلو و عقب تغذیه می کنند که اینکار با ریختن مدفوع سیاه رنگ حشره به شان همراه است و باعث از بین رفتن استحکام شانها می شود. بیشترین خسارت بر روی شانهای انبار شده صورت می گیرد که بسیار حائز اهمیت است.

برخی دیگر از آفتها وشكارچيان زنبور عسل عبارت اند از: ، شپش زنبور عسل(Honey bee lice ) ،مورچه ها (Ants)،زنبورهای خرمائی(Hornets)، زنبورهای ژاکت زرد(Yellow jackets ) ، قورباغه، پرندگان خانواده Merops apiaster ، زنبور خوار گلو خرمائی(Merops superciliosus ) و برخی پستانداران مانند موش و خرس و ..